«پادشاه دونات»؛ دونات‌ آمریکایی علیه خمرهای سرخ

مجله نماوا، علیرضا نراقی

اغلب ما از باور کردن این حقیقت آشنا که لغزش و سقوط، ساده اتفاق می‌افتد عاجزیم و خیلی از مواقع نیز در در حال لغزیدن، با دست و پا زدن و ناباوری خود کاری می‌کنیم که سقوط تسریع و مهلک شود. لغزش‌های زندگی گاه حاصل ملال، گاه نتیجه غرور و گاه در ادامه جهل رخ می‌دهند، گاهی هم محصول هوس‌هایی است که به شکلی موزیانه شعف تباه کننده‌ای را بر ما تحمیل می‌کند.

رؤیای آمریکایی

مستند «پادشاه دونات» ساخته آلیس گو فیلمساز و مدیر فیلمبرداری تحسین شده لوس‌آنجلسی در سال ۲۰۲۰ درباره تد لنوی مهاجری کامبوجی است که یک امپراتوری میلیون دلاری را با راه اندازی مغازه‌ای برای پخت شیرینی مورد علاقه آمریکایی‌ها «دونات» به وجود آورد. یک امپراتوری گسترده با شعبه‌های متعدد که تبدیل به پایگاهی برای بازسازی زندگی بسیاری از کامبوجی‌ها شد. کامبوجی‌ها به واسطه تجارت دونات از هیچ، در سرزمینی که به آنها پناه داده بود رؤیای آمریکایی خود را ساختند. در میانه جنگ داخلی میان خمرهای سرخ و دولت مستقر کامبوج بسیاری از کامبوجی‌ها از جمله تد مهاجرت کردند و تلاش کردند با سیاست درهای باز کارتر رئیس جمهور وقت آمریکا زندگی تازه‌ای را آغاز کنند.

اما زمان ورود تد به آمریکا بزرگترین موج مهاجرت کامبوجی‌ها نبود بلکه موج اصلی مهاجرت پس از جنگ داخلی کامبوج و به قدرت رسیدن خمرهای سرخ اتفاق افتاد. زمانی که کل کشور به یک اردوگاه کار اجباری تبدیل شد و مردم در گرسنگی، فقر و خشونت گسترده و افسار گسیخته گیر افتاده بودند. بسیاری از کامبوجی‌ها که در گرمای بالای صد درجه کار می‌کردند اگر هلاک نمی‌شدند، یا به دلیل ناتوانی توسط حکومت به قتل نمی‌رسیدند، تلاش‌شان این بود که کشورشان را ترک کنند و مقصد اصلی آمریکا بود. جایی که باز هم با این شعار که آمریکا کشور مهاجران و پناهجویان است به کامبوجی‌ها امکان داد تا از یک جهنم استبدادی و شبه کمونیستی آسیایی و عقب مانده، به آمریکایی بروند در اذهان مردمان مهد آزادی اقتصادی و سیاسی بود.

سقوط یک رؤیا

فیلم «پادشاه دونات» روایت مجذوب شدن کامبوجی‌ها و به خصوص خانواده و فامیل و آشنایان تد به رؤیایی آمریکایی است. راه رسیدن به این رؤیا خلاقیت در تولید دونات بود! کامبوجی‌های سخت‌کوش و قدرشناس با کار سخت و طاقت‌فرسا در بستری آزاد نیروی کار خود را در پوششی شیرین می فروختند تا ثروتمند شود. اما مشکل آزادی این است که لغزش‌ها و وسوسه‌ها نیز علاوه بر کار و موفقیت، در آن گسترش پیدا می‌کنند و تغییر چه به سمت صعود و چه در پرتگاه سقوط در بستری آزاد راحت‌تر از فضای خفقان و محدودیت اتفاق می‌افتد. در خفقان سقوطی نیست چرا که در انتهای چاه تاریک استبداد نمی‌توان بیشتر فرو رفت و هر تلاشی یا در راستای آزادی است یا طلب مرگ. انسان اسیر مانده در خفقان چاره‌ای جز بقایی ملول و خردکننده ندارد، اما رهایی آزادی امکان مداومی است برای چرخش سرنوشت از سویی به سوی دیگر. شاید به همین دلیل هم بود که اولین تراژدی‌ها در اولین دولت شهر مبتنی بر دموکراسی- هر چند محدود و ناقص- یعنی یونان باستان ساخته شدند، چون تازه آزادی چهره تراژدی را عیان کرده بود.

اما سقوط تد از جایی شروع شد که او با پدیده پر زرق و برق لاس وگاس و دست‌یابی خوش باشانه به پول باد آورده آشنا شد. پولی که نه تنها خودش به دست باد سپرده شد بلکه حاصل زحمت و تلاش شبانه‌روزی او و خانواده‌اش را نیز به باد داد و یکی یکی شعبه‌های دونات فروشی او و خانواده‌اش ورشکست شدند. قمار به مثابه یک تفریح یا اعتیاد مسئله‌ای است که تد در یک سفر به لاس وگاس به آن آلوده می‌شود و تمام زندگی‌اش را پای این سرخوشی بیمارگونه از بین می‌برد. او کاملاً ورشکست می‌شود و سرانجام به کامبوج برمی‌گردد. آنجا به همسرش خیانت می‌کند تا سقوط را به غایت برساند. همسرش تد را ترک می‌کند و او از هیچ به درکی تازه از زندگی می‌رسد. دیگر نه در جستجوی ثروت دوباره می‌رود و نه برای بازسازی زندگی خود تلاش می‌کند. به قول خودش در آرامش، خیلی معمولی و از طریق لذت بردن از همنشینی با مردم انتظار مرگ را می‌کشد. اما میراث تد افسانه‌ای با آن خانه گران و بزرگ و زندگی پر بار و برکت، یک جامعه قدرتمند در تجارت دونات است که بیش از ۸۰ درصد تولید و توزیع این شیرینی محبوب را در آمریکا تصاحب کرده است. خاطره بیشتر افراد از تد نجات‌بخش بودن او برای هموطنانش و کمکی است که در اوج خلاقیت و موفقیت به مردمی که در پی زندگی بهتر بودند انجام داد.

مستندی فراتر از دونات

مستند «پادشاه دونات» که به طور مشخص درباره تجارت دونات و نقش تد در آن است، سرانجام به مسیر جامعه کامبوجی- آمریکایی منتهی می‌شود. اما در عین جدیت در این موضوع، ساختاری مفرح و شیرین دارد درست مثل خود شیرینی دونات. در ساحت بصری نیز با توجه به سابقه سازنده مستند در عکاسی و فیلمبرداری با اثری جذاب و پرکشش روبرو هستیم که تنوع قابل توجهی دارد. فیلم همچنین دارای روایت تاریخی مهمی است که با همراهی تصاویر آرشیوی تحولات پر اهمیت مربوط به قصه اصلی را در دو کشور کامبوج و آمریکا تعقیب می‌کند و همین مسئله هم هست که موضوع محدود فیلم درباب یک تولید، فرد و جامعه را، به فیلمی درباب یک سرگذشت، سیاست و مبارزه برای رشد بدل می‌نماید. مستند «پادشاه دونات» در عین حال که داستان تد را تعقیب می‌کند و به مسئله مهاجران کامبوجی و جا باز کردنشان در تولید و توزیع دونات در جامعه آمریکایی می‌پردازد، موفق می‌شود مفاهیم و مفردات موضوع خود را نیز برجسته سازد. فیلم فراتر از یک پرتره یا مستندی تاریخی، اثری همدل کننده و قابل درک برای همه کسانی است که در چنگ استبداد یا فقر در کشور خود، سودای ساختن زندگی در جای دیگری را دارند. در این راستا زمینه‌های سیاسی کامبوج در دوره خمرهای سرخ برجسته شده‌اند که هم اکنون نیز قابل تطبیق به خیلی از کشورهای دیگر است. «پادشاه دونات» فیلمی است که با زندگی روزمره بسیاری از مردمان پیوند می‌خورد و درکی از واقعیت‌های تلاش برای بازسازی و بازیابی زندگی ارائه می‌کند. درکی که این روزها با موج‌های گسترده مهاجرت و چالش‌های آن می‌تواند در ذهن مخاطب به خوبی معنادار و قابل تأمل شود. 

تماشای «پادشاه دونات» در نماوا    

نوشته «پادشاه دونات»؛ دونات‌ آمریکایی علیه خمرهای سرخ اولین بار در بلاگ نماوا. پدیدار شد.